Zapalenie ucha zewnętrznego (otitis externa)

Czym spowodowane jest otitis externa?

Etiologia zapalenia ucha zewnętrznego jest wieloczynnikowa i łączy zarówno pierwotne, jak i wtórne przyczyny zapalenia w różnych konfiguracjach, łącznie z czynnikami podtrzymującymi i predysponującymi do zapalenia. Ta klasyfikacja odzwierciedla najnowsze podejście dermatologów weterynaryjnych.

Do przyczyn pierwotnych zapalenia zalicza się alergiczne choroby skóry, takie jak atopowe zapalenie skóry i alergia pokarmowa, pasożyty zewnętrzne, wpływ ciała obcego, zaburzenia keratynizacji, zmiany nowotworowe lub polipy przewodu słuchowego, zaburzenia immunologiczne oraz choroby autoimmunologiczne.

Przyczyny wtórne zapalenia to zakażenia bakteryjne i drożdżakowe. Zakażenia pojawiają się z powodu zmian w mikroklimacie przewodu słuchowego, które spowodowane są przez przyczyny pierwotne, czynniki podtrzymujące i czynniki predysponujące, które sprzyjają namnażaniu się mikroorganizmów.

Czynniki podtrzymujące są konsekwencją zapalenia ucha i jednocześnie zapobiegają jego wyleczeniu. Przykładem może być mechanizm samoczyszczenia się ucha, który zostaje upośledzony w przebiegu zapalenia. Czynnikami podtrzymującymi są także postępujące w przewodzie słuchowym zmiany patologiczne. Zaburzają one środowisko w kanale słuchowym poprzez m.in. zwężenie światła kanału, ograniczenie cyrkulacji powietrza, zwiększenie wilgotności i dostarczanie pokarmu dla mikroorganizmów, co sprawa, że tworzy się swoiste „niebo dla mikrobów”. Te zmiany patologiczne mogą stać się nieodwracalne, jeśli zapalenie ucha jest leczone nieprawidłowo. Czynniki predysponujące zwiększają ryzyko rozwinięcia się zapalenia ucha, ale nie spowodują otitis w pojedynkę - zawsze będą dodatkowo obecne przyczyny pierwotne.

W obrębie czynników predysponujących wyróżnia się nieprawidłowości w budowie struktur ucha (np. zwężone przewody słuchowe, oklapnięta małżowina, nadmierne owłosienie w przewodzie słuchowym), nadmierna wilgotność (np. z powodu kąpieli), zaburzenia hormonalne takie jak niedoczynność tarczycy, a także czynniki jatrogenne (np. uraz po zastosowaniu patyczków do uszu).

Wpływ mikroflory

Skóra prawidłowego przewodu słuchowego nie jest jałowa. W skład prawidłowej flory wchodzą głównie bakterie Gram dodatnie, ale ich ilość jest nieduża. Obecna jest również niewielka ilość drożdżaków. Te bakterie i drożdżaki nie wywołają otitis w prawidłowych uszach, z tego powodu nie są one czynnikami pierwotnymi. Jednakże zmiany w mikrośrodowisku ucha mogą skutkować przerostem mikroorganizmów komensalicznych lub przesunięciem w kierunku patogennych, niekomensalicznych bakterii Gram ujemnych. Jeśli tak się stanie, zakażenia bakteryjne i drożdżakowe mogą być przyczyną wtórną zapalenia ucha.

Przesunięcie w obrębie flory bakteryjnej w stronę bakterii Gram ujemnych, takich jak Pseudomonas, jest najczęściej związane z przewlekłym zapaleniem ucha zewnętrznego. Uniemożliwienie przejścia zapalenia ostrego w przewlekłe poprzez prawidłowe leczenie początkowe i postępowanie prewencyjne może pomóc w zapobiegnięciu rozwinięcia się zakażenia tą trudną do wyleczenia bakterią. Poniższa tabela przedstawia częstotliwość występowania różnych mikroorganizmów wyizolowanych z ponad 3200 psich uszu dotkniętych otitis externa, ocenionych w 15 różnych badaniach klinicznych². Gronkowce i Malassezia były najczęściej izolowanymi mikrobami. Bakterie Gram ujemne, takie jak Pseudomonas, były izolowane rzadziej.

² Harvey, R.G.et al Ear Diseases of the Dog and Cat (2001); 37 Manson Publishing

Objawy kliniczne

Do objawów klinicznych zapalenia ucha zalicza się: świąd, potrząsanie głową, wydzielinę z ucha, nieprzyjemny zapach lub dyskomfort w obrębie ucha. Zazwyczaj właściciel zauważa jeden z objawów lub więcej, i to skłania go do wizyty u lekarza weterynarii.

Rozpoznanie

Rozpoznanie zapalenia ucha zewnętrznego może być postawione poprzez ocenę objawów, wykonanie ogólnego badania klinicznego oraz badanie otoskopowe. Idealnie, we wszystkich przypadkach powinno być wykonane również badanie cytologiczne i parazytologiczne, aby dobrać odpowiednią metodę terapii. Jeśli w badaniu cytologicznym zostaną zaobserwowane pałeczki, należy pobrać wydzielinę z ucha do wykonania posiewu i oceny antybiotykooporności.

Przypadki otitis mogą być sklasyfikowane jako ostre, podostre, przewlekłe oraz nawracające, w zależności od tego, jak długo były obecne objawy i jaka była wcześniejsza odpowiedź na leczenie.

Zwykle lekarz nie ma czasu na pełny wywiad dermatologiczny w trakcie 10 minutowej konsultacji, ale całe szczęście, że szczegółowa historia dermatologiczna jest najprawdopodobniej niepotrzebna na pierwszej lub drugiej wizycie pacjenta z zapaleniem ucha zewnętrznego o ostrym przebiegu. Jednakże jeśli otitis jest nawracające lub przewlekłe, wtedy niezbędny jest bardziej szczegółowy wywiad i dochodzenie. Takie przypadki mogą wymagać odesłania do kliniki referencyjnej bądź specjalisty.

Leczenie

Terapia objawowa otitis externa o ostrym przebiegu na pierwszej lub drugiej wizycie jest w gruncie rzeczy uzasadniona. Leczenie miejscowe, które może zostać zastosowane, obejmuje środki do czyszczenia i płukania uszu oraz leki douszne.

Niezależnie od zastosowanego leczenia miejscowego, bardzo ważne są badania kontrolne każdego przypadku, aby być pewnym, że przewód słuchowy jest czysty, oraz wykonywanie badania cytologicznego w celu oceny, czy zakażenie zostało wyleczone. Należy zawsze podkreślać właścicielowi to, że w wielu przypadkach, aby zapobiec nawrotom, należy przed długi czas kontynuować zabiegi profilaktyczne, takie jak czyszczenie uszu.

U każdego psa lub kota, u którego wystąpił ostry epizod choroby uszu, może potencjalnie dojść do nawrotu lub przekształcenia choroby w fazę przewlekłą. W związku z tym niezbędna jest prawidłowa terapia w pierwszych epizodach, zalecanie badań kontrolnych i dobranie odpowiedniego postępowania prewencyjnego.